Akut inme, hastadan hastaya göre değişkenlik gösteren, belirtileri ve tedavi yöntemleri farklı olan bir durumdur. Akut inme sonrası doğru tedavi süreci ve sıkı takip önemlidir.
Akut İnme Nedir?
Akut inme, beyne giden kan akışının aniden bazı sebeplerle kesilmesi sonucu ortaya çıkar. Bu kesinti ve sebepler, genellikle iki sebepten kaynaklanır:
- İskemik inme (Beyin Enfarktı): Beynin bir bölümüne yeterli kan ve oksijen gitmediği için beyin dokusunda hasar meydana gelir. En yaygın görülen inme türüdür ve inmelerin yaklaşık %80-85’ini oluşturur.
- Hemorajik inme: Beyin içinde bir kan damarı yırtıldığında ortaya çıkar ve kanama sonucu beyin dokusu ve hücreler zarar görür.
İlginizi Çekebilir: Felç Nedir?
Akut İnme Nedenleri Nelerdir?
- Ateroskleroz: Arterlerin sertleşmesi ve daralması sonucunda damarlar tıkanabilir ve iskemik inmeye yol açar.
- Kan pıhtıları: Kalp rahatsızlıkları, örneğin atriyal fibrilasyon (kalbin düzensiz atması), pıhtı oluşumuna neden olabilir ve bu pıhtıların beyne gitmesi durumunda damarlar tıkanabilir.
- Hipertansiyon: Yüksek tansiyon, damarları zayıflatabilir ve inmeyi tetikleyebilir.
- Anevrizma veya arteriyovenöz malformasyon (AVM): Bu yapısal anormallikler damarların zayıflamasına neden olup kanamaya yol açar. Bu da inmeye yol açabilir.
Risk Faktörleri Nelerdir?
İnme risk faktörleri şunlardır:
- Yaş: Yaş ilerledikçe inme riski artar.
- Cinsiyet: Erkeklerde, kadınlara oranla inme riski daha yüksektir.
- Aile öyküsü: Ailede inme geçiren bireylerin olması riski artırır.
- Irk/etnik köken: Afro-Amerikanlar ve Hispanikler diğer ırklara göre daha yüksek risk taşır.
- Yüksek tansiyon: İnmeyi en çok tetikleyen faktördür.
- Kalp hastalıkları: Kalbin düzensiz (aritmiler) atması inme riskini arttırır.
- Diyabet: Diyabet inme riskini yükselten, dikkat edilmesi gereken bir durumdur.
- Sigara kullanımı: Sigara, damar hasarına neden olarak riski artırır.
- Yüksek kolesterol: Damarları tıkama riski içerdiği için, inme riskini arttırır.
- Obezite: Fazla kilo, diğer risk faktörlerine bağlı olarak riski arttırır.
- Fiziksel hareketsizlik: Hareketsiz bir yaşam tarzı inme riskini artırır.
- Alkol ve uyuşturucu: Alkol ve madde kullanımı riski yükseltir.
- Geçici iskemik atak (TIA): TIA geçirenlerde inme riski yüksektir.
- Uyku apnesi: Uyku sırasında geçici solunum durması inme riskini artırır.
- Dengesiz beslenme: Düzensiz ve yüksek oranda yağlı, tuzlu beslenme tarzı inme riskini yükseltir.
Bu faktörlerin bazıları kontrol edilebilirken, bazıları ise doğuştan gelen veya biyolojik özelliklerden kaynaklanan kontrol edilemeyen risk faktörlerdir.
Akut İnme Belirtileri Nelerdir?
İnme belirtileri genellikle aniden ortaya çıkar ve şunları içerebilir:
- Yüzde, kolda veya bacakta güçsüzlük ya da uyuşma oluşması: Genellikle vücudun bir tarafında olur.
- Konuşma zorluğu ya da anlama güçlüğü çekilmesi: Kişi konuşmakta zorlanabilir ya da söylenenleri anlamayabilir.
- Aniden oluşan görme kaybı: Bir ya da iki gözde ani görme bozukluğu yaşanabilir.
- Denge bozukluğu veya baş dönmesi: Aniden koordinasyon kaybı ya da baş dönmesi yaşanabilir.
- Ani ve şiddetli gelişen baş ağrısı: Çoğunlukla nedensiz ve şiddetli baş ağrısı gözlemlenebilir.
Bu belirtiler fark edildiğinde, vakit kaybetmeksizin acil tıbbi yardım alınmalıdır.
Akut İnmede Erken Müdahale Nasıl Olmalıdır?
FAST Testi (Yüz, Kol, Konuşma, Zaman):
- F (face): Yüzde sarkma ve asimetri görülüyor mu? (Yüzde bir taraf aşağı sarkıyor mu?)
- A (arm): Kolda güçsüzlük var mı? (Kollar yukarı kaldırıldığında birisi düşüyor mu?)
- S (speech): Konuşma bozukluğu yaşanıyor mu? (Kelimeleri doğru söyleyebiliyor mu?)
- T (time): Eğer hasta, bu belirtilerden herhangi birini yaşıyorsa, acil yardım alınmalıdır.
Akut İnme Nasıl Tedavi Edilir?
Akut inmenin tedavisi, inmenin türüne (iskemik ya da hemorajik) ve ne kadar hızlı müdahale edildiğine bağlıdır. Bunlara ek olarak, tedavi her hastaya göre değişkenlik gösterebilir. Tedavi yöntemleri şu şekildedir:
İskemik İnme Tedavisi
- Trombolitik ilaçlar (tPA): Pıhtıyı eritmek için kullanılır ve belirtiler başladıktan sonra mümkün olan en hızlı sürede başlanmalıdır.
- Mekanik trombektomi: Cerrahi bir yöntemdir ve oluşan büyük pıhtıları çıkarmak için uygulanabilir.
Hemorajik İnme Tedavisi
- Kan basıncını düşürme: Kanamayı kontrol altına almak için tansiyon yani kan basıncı düşürülür.
- Cerrahi müdahale: Zorunda kalınırsa, kanamayı durdurmak veya birikmiş kanı boşaltmak için gerekebilir.
Nörorehabilitasyon
- Nörorehabilitasyon: Konvansiyonel nörorehabilitasyon, ergoterapi, robot destekli rehabilitasyon, dil ve konuşma terapisi, solunum terapisi, kognitif terapi gibi yöntemlerle iyileşme süreci hızlandırılır.
Akut İnme Sonrası Nörorehabilitasyon
Akut inme sonrası rehabilitasyon, hastanın kaybedilen fonksiyonları geri kazanmasına ve günlük yaşam aktivitelerini yeniden öğrenmesine yardımcı olmayı hedefler. Rehabilitasyon süreci genellikle multidisipliner bir yaklaşımla planlanır ve alanında uzmanlaşmış kişilerin bir araya gelmesini içerir. Rehabilitasyon süreci şu şekilde anlatılabilir:
Nörorehabilitasyon
Hareket kabiliyetini arttırıp, kas gücünü ve dengeyi yeniden sağlayarak kişiyi günlük yaşam aktivitelerinde maksimum bağımsız hale getirebilmek hedeflenir. Nörofizyolojik egzersizler, denge ve koordinasyon çalışmaları, yürüyüş çalışmaları ve hastaların durumuna spesifik, özel egzersiz yöntemleri kullanılır.
Robotik Rehabilitasyon
İnme sonrası robotik rehabilitasyon, kaybedilen hareketlerin geri kazanılmasına ve kasların yeniden güçlenmesine yardımcı olmaktadır. Aynı zamanda, düzenli ve tekrarlayan hareketler ile nöroplastisiteyi teşvik ederek iyileşme sürecine katkıda bulunur.
Dil ve Konuşma Terapisi
Konuşma, anlama, yazma ve yeme ile ilgili sorunları çözmek için çalışmalar yapılır. Ses ve dil terapileri, iletişim becerilerini geliştirme çalışmaları, yutma terapileri gibi yöntemler kullanılır. Yutma fonksiyonunun değerlendirilmesinde videofloroskopik yutma değerlendirmesi ve yatak başı değerlendirme testleri gibi testlerle hedef belirlenir.
Ergoterapi
Kişinin günlük yaşam aktivitelerini (giyinme, yemek yeme, kişisel bakım) bağımsız bir şekilde yapabilmesi için egzersiz programları oluşturulur.
Fonksiyonel becerileri geliştirme, çevresel düzenlemeler yapma ve uygun stratejiler geliştirme üzerine çalışmalar yapılır.
Kişinin günlük yaşam aktivitelerini destekleyen, ihtiyacına gore özel olarak belirlenen araçlar kullanılır.
Solunum Terapisi
Solunum fonksiyonunu düzenlemek ve iyileştirmek için ihtiyaca yönelik çeşitli havayolu temizleme teknikleri, oksijen tedavisi ve solunum egzersizleri uygulanır.
Psiko-sosyal Destek
İnme sonrası hastaya duygusal ve psikolojik destek sağlamak için danışmanlık, destek grupları, aile eğitimi ve psikoterapi’ye başvurulabilir. Çünkü, inme geçiren bireyler sıklıkla depresyon, anksiyete ve izolasyon gibi sorunlarla baş edebilir.
Aile Eğitimi ve Destek
Aile bireylerine, süreci anlatıp destek olmalarını sağlamak amaçlanır. Bunun için eğitim programları ve kaynak desteği ile birlikte aile bireylerinin rollerinde güçlenmelerine yardım edilebilir.
