Omurilik Yaralanması (Spinal Cord Injury – SCI), omuriliğin fiziksel bir travma ya da hastalık sonucu zarar görmesiyle ortaya çıkan ciddi bir sağlık durumudur.
Omurilik, merkezi sinir sisteminin bir parçası olarak beynin vücuda sinyaller göndermesini sağlar. Hasar meydana geldiğinde, vücudun farklı bölgelerinde duyusal ya da motor fonksiyon kayıpları meydana gelebilir.
Oluşan fonksiyon kaybıyla birlikte yaralanma türleri de değişebilir.
Yaralanma tam omurilik hasarı veya kısmi hasar olarak ikiye ayrılır. Tam yaralanmada omurilikte tüm sinir yollarının kesilmesiyle tüm iletim sonlanır. Kısmi yaralanmada ise sinir iletiminin bir kısmı sağlam sinir yataklarından devam eder.
Omurilik Yaralanması Neden Olur?
Omurilik yaralanmaları, iki ana kategori altında incelenebilir:
Travmatik Etkenler:
- En sık nedenlerden biri olan trafik kazaları (%42), düşme (%24), spor yaralanmaları (%7), suya dalma (%1-3) etkisiyle kırıklara yol açabilir.
- Spor yaralanmaları, özellikle temas gerektiren sporlarda görülmektedir.
Şiddet içeren olaylar sonucunda (bıçaklanma veya ateşli silah yaralanmaları) omuriliğe doğrudan zarar gelebilmektedir.
Travmatik Olmayan Etkenler:
- Enfeksiyonlar, tümörler, dejeneratif disk hastalıkları ve omurga arterlerinde bozuklukların meydana gelmesiyle omurilik etkilenebilir.
- Multipl skleroz veya amyotrofik lateral skleroz gibi nörolojik hastalıklar da omuriliği olumsuz yönde etkilemektedir.
Omurilik Yaralanması Belirtileri Nelerdir?
Yaralanmanın seviyesi ve şiddetine bağlı olarak belirtiler kendini farklı şekilde gösterebilmektedir:
Motor ve Duyusal Fonksiyon Kaybı
- Motor kontrol kaybı parapleji veya tetraplejiye neden olabilir.
- Hareket kısıtlılığı, motor kayıp, his kaybı gözlemlenebilir.
Kas Tonusu Değişiklikleri
- İstem dışı kasılmalar (kas spazmı), kas sertliği, spastisite yaşanabilir.
Otonomik Fonksiyon Bozuklukları
- Mesane ve bağırsak kontrolünün kaybı yaşanabilir.
- Bazı durumlarda cinsel fonksiyonlar da etkilenebilir.
Solunum Yetmezliği
- Özellikle servikal seviyede yaşanan yaralanmalarda, diyafram fonksiyonunun bozulmasına bağlı solunum zorlukları yaşanabilir.
Omurilik Felci Sonrası Tedavi ve İyileşme Süreci
Tedavi ve iyileşme süreci, multidisipliner yaklaşımla ilerletilmelidir.
- Acil ve İlk Müdahale: Omurilikte oluşan hasarın ilerlemesini önlemek için omurga stabil tutulmalıdır.
- Cerrahi Müdahale: Hasarın şiddetine göre, sinir sıkışmasını önlemek ve omurga stabilizasyonu sağlamak için gerekebilir.
- Nörorehabilitasyon: Kas güçsüzlüğünü azaltmak, spastisiteyi yönetmek ve günlük yaşam aktivitelerini yeniden kazandırmak ve geliştirmek için kişiselleştirilmiş egzersiz programları uygulanır.
- Robotik Rehabilitasyon: Hareket kabiliyetini geliştirmek ve yürüme fonksiyonlarını desteklemek amacıyla, motor becerilerin iyileştirilmesine ve mobilitenin artırılmasına odaklanılır.
- Solunum Terapisi: Solunum kapasitesini arttırarak nefes almayı kolaylaştırır. Bu sayede sekresyonların temizlenmesine yardımcı olur.
- Dil ve Konuşma Terapisi: Konuşma, yutma, iletişim kabiliyetlerini yeniden kazandırmayı amaçlar.
- Ergoterapi: Günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığı arttırmak için motor beceriler geliştirilir.
- Psikoterapi: Yaralanmanın oluşturduğu duygusal etkilerini en aza indirgemek için destek sağlanabilir.
Omurilik zedelenmesi sonrası iyileşme süreci birkaç önemli faktöre dayanmaktadır. Yaralanmanın seviyesi, ilk müdahalenin doğru uygulanması, kişinin yaşı, genel sağlık durumu ve sonrasında doğru rehabilitasyona erişim imkanı olarak sayılabilir. Bu yüzden doğru tedavi programının oluşturulması, multidisipliner bir yaklaşımla ilerletilmesi ve takibinin yapılması kritik bir rol oynar.
İlginizi Çekebilir: Omurilik Yaralanmaları ve Fizik Tedavi : Hayatı Yeniden İnşa Etmek
Omurilik Felci İyileşme Belirtileri Nelerdir?
- Kaybedilen Hissiyatın Geri Dönmesi: Yaralanma bölgesinin altında kalan alanlarda karıncalanma, sıcaklık veya basınç gibi hislerin tekrar hissedilmesi olabilir.
- Hareketin Kısmen Başlaması: Yaralanmanın altındaki kaslarda hafif istemli hareketlerin tekrar başlaması görülebilir.
- Reflekslerin Geri Kazanılması: Derin tendon reflekslerinde artış veya normalleşme görülebilir.
- Spastisitenin Azalması: Kas sertliğinin ve spazmlarda azalma gözlemlenebilir.
- Mesane ve Bağırsak Kontrolünün Gelişmesi: İdrar ve dışkı kontrolünün yavaş yavaş kazanılması olabilir.
- Solunum Fonksiyonlarının Düzelmesi: Daha az solunum desteğiyle nefes alabilme kapasitesinin artması gözlemlenebilir.
